กลอนญี่ปุ่นถือกำเนิดขึ้นเป็นครั้งแรกในสมัยนาราโดยพัฒนามาจากบทเพลงพื้นบ้านของญี่ปุ่นหรือคะโย（歌謡）หนังสือรวมบทกลอนญี่ปุ่นที่เก่าแก่ที่สุดคือ มันโยฌู（万葉集）ซึ่งรวบรวมบทกลอนตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 5 จนถึงกลางศตวรรษที่ 8 โดยทั่วไปเมื่อกล่าวถึงกลอนญี่ปุ่นมักจะหมายถึงกลอนประเภททังกะ（短歌）ซึ่งเป็นกลอนสั้นมีทั้งหมด 31 พยางค์
รูปแบบฉันทลักษณ์ของกลอนญี่ปุ่นที่ควรรู้จัก ได้แก่
(1) ทังกะ（短歌）ในหนึ่งบทมีห้าวรรค จำนวนพยางค์ในแต่ละวรรคคือ 5 7 5 7 7 รวมเป็น 31 พยางค์
(2) โชกะ（長歌）เป็นกลอนยาวไม่กำหนดจำนวนวรรค จำนวนพยางค์ในแต่ละวรรคคือ 5 7 5 7สลับกันไปเรื่อย ๆ และจบด้วย 5 7 7
(3) เซะโดกะ（旋頭歌）ในหนึ่งบทมีหกวรรค จำนวนพยางค์ในแต่ละวรรคคือ 5 7 7 5 7 7 รวมเป็น 38 พยางค์
(4) บุซโซะกุเซะกิกะ（仏足石歌）ในหนึ่งบทมีหกวรรค จำนวนพยางค์ในแต่ละวรรคคือ 5 7 5 7 7 7รวมเป็น 38 พยางค์
เทคนิคการประพันธ์กลอนญี่ปุ่นที่พบบ่อย ได้แก่
(1) มะกุระโกะโตะบะ（枕詞）คือการนำคำหรือวลีที่มีจำนวนห้าพยางค์ซึ่งได้มีการกำหนดเอาไว้แน่นอนมาวางไว้ข้างหน้าคำหรือวลีใด ๆ ในกลอนโดยมีจุดประสงค์เพื่อประดับกลอนให้ไพเราะสวยงาม และยังช่วยในการขยายความหมายในกลอนอีกด้วย เช่น อะฌิฮิกิโนะ（あしひきの）จะใช้เกริ่นนำถึงภูเขา（山）ฮิซะกะตะโนะ（ひさかたの）จะใช้เกริ่นนำถึงแสง（光）เป็นต้น
(2) โจะโกะโตะบะ（序詞）คือการนำคำหรือวลีหนึ่ง ๆ โดยไม่ได้จำกัดความยาวมากล่าวนำคำหรือวลีใด ๆ ในกลอนเพื่อทำให้ผู้อ่านเกิดภาพพจน์ จินตนาการรวมทั้งสามารถเข้าใจความหมายของบทกลอนได้อย่างชัดเจน
(3) ท์ซุอิกุ（対句）คือการนำคำหรือวลีที่คล้ายกันมาจัดเรียงซ้อนกันเพื่อให้เกิดจังหวะที่ไพเราะและยังช่วยเน้นความหมายอีกด้วย
(4) เอ็งโงะ（縁語）คือคำที่มีความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันทางความหมายอย่างลึกซึ้งกับคำหลัก เช่น คำว่า つゆ（น้ำค้าง）กับ 消える（เหือดหายไป）หรือคำว่า 雨（ฝน）กับ 降る（ตก）
(5) คะเกะโกะโตะบะ（掛詞）คือคำที่ออกเสียงเหมือนกันแต่ความหมายต่างกัน（คำพ้องเสียง）เช่น อะกิ（秋）ที่แปลว่า ฤดูใบไม้ร่วง กับ อะกิ（飽き）ที่แปลว่า เบื่อ หรือ นะกิ（無き）ที่แปลว่า ไม่มี กับนะกิ（泣き）ที่แปลว่า ร้องไห้
(6) มิตะเตะ（見立て）คือการเปรียบสิ่งหนึ่งที่มองเห็นว่าคล้ายกับอีกสิ่งหนึ่ง เช่น เห็นหิมะเป็นดอกไม้สีขาว
(7) กิจินโฮ（擬人法）คือการทำให้สิ่งที่ไม่ใช่บุคคลให้มีลักษณะเหมือนบุคคล（บุคลาธิษฐาน）เช่น การให้ต้นไม้มีความรู้สึกนึกคิดเหมือนคน
ในสมัยเฮอันมีหนังสือรวมบทกลอนญี่ปุ่นมากมาย หนังสือรวมบทกลอนญี่ปุ่นที่จักรพรรดิทรงโปรดเกล้า ฯ ให้รวบรวมขึ้นเรียกว่า “โชะกุเซ็งวะกะฌู”（勅撰和歌集）และในบรรดาหนังสือรวมกลอนประเภทนี้ ผลงานที่เก่าแก่ที่สุดได้แก่ หนังสือรวมกลอน โคะกิงวะกะฌู （古今和歌集）ส่วนหนังสือรวมกลอนที่กวีเอาบทกลอนที่ตนแต่งขึ้นเองมารวบรวมไว้เป็นเล่มเรียกว่า “ฌิกะฌู”（私家集）นอกจากนั้นยังมีการแข่งขันประชันกลอนญี่ปุ่นกันซึ่งพบมากในสมัยเฮอันเรียกว่า “อุตะอะวะเซะ”（歌合）
ในสมัยเฮอันกลอนญี่ปุ่นมีการพัฒนาจนเกิดกลอนเร็งงะ（連歌）ขึ้น กลอนเร็งงะคือบทกลอนประเภททังกะที่มีผู้แต่งตั้งแต่สองคนขึ้นไปแต่งกลอนรับต่อกัน โดยคนแรกจะแต่งสามวรรคแรกซึ่งมีจำนวนพยางค์เป็น 5 7 5 ส่วนคนที่สองจะแต่งสองวรรคหลังซึ่งมีจำนวนพยางค์เป็น 7 7 จึงจะครบหนึ่งบท เรียกว่า “ทันเร็งงะ” （短連歌）หากมีคนที่สามแต่งกลอนบทที่สองต่อโดยเริ่มสามวรรคแรกคือ 5 7 5 และคนที่สี่แต่งสองวรรคหลังต่อคือ 7 7 ต่อเนื่องไปเรื่อย ๆ จะเรียกกลอนเร็งกะประเภทนี้ว่า “คุซะริเร็งงะ” （鎖連歌）หรือ เร็งงะลูกโซ่ ซึ่งเป็นที่นิยมมากในสมัยคะมะกุระ-มุโระมะชิ
เมื่อเข้าสู่สมัยเอโดะได้มีการตัดจำนวนพยางค์ในกลอนออกเหลือเพียงแค่สามวรรคแรกคือ 5 7 5 ทำให้กลอนหนึ่งบทมีเพียงแค่ 17 พยางค์ กลอนชนิดนี้เรียกว่ากลอนไฮไก（俳諧）ซึ่งแม้จะมีจำนวนพยางค์น้อยแต่แฝงความหมายกว้างไกลและมักจะมีคำแสดงฤดูกาล（季語）ในกลอน กวีที่มีชื่อเสียงด้านกลอนไฮไก ได้แก่ มะท์ซุโอะ บะโฌ（松尾芭蕉）โคะบะยะฌิ อิซซะ（小林一茶）โยะซะ บุซน（与謝蕪村）เป็นต้น ต่อมาในสมัยเมจิ กวีชื่อ มะซะโอกะ ฌิกิ（正岡子規）ได้เปลี่ยนคำเรียกกลอนประเภทนี้เป็น “ไฮกุ”（俳句）ซึ่งเป็นที่รู้จักกันดีในปัจจุบัน
อรรถยา สุวรรณระดา
