คำศัพท์ในภาษาญี่ปุ่นอาจแยกได้ตามที่มาของคำว่าเป็นคำดั้งเดิมของญี่ปุ่น（和語 เช่น 立つ）คำที่รับมาจากภาษาจีน（漢語 เช่น 学生）หรือคำที่มาจากภาษาต่างประเทศอื่น ๆ นอกเหนือจากภาษาจีน（外来語 เช่น コンピューター ทั้งนี้ หมายรวมถึงคำที่มีที่มาจากภาษาอังกฤษแต่ชาวญี่ปุ่นนำมากำหนดหรือดัดแปลงบางส่วนที่เรียกว่า 和製英語 เช่น マイホーム（my home）อันหมายถึงการมีบ้านเป็นของตัวเอง）อย่างไรก็ตาม ศัพท์บางคำมีการใช้คำชนิดต่าง ๆ มากกว่าหนึ่งชนิดมาประสมกัน（混種語 เช่น 管理システム）
กล่าวกันว่า ชาวญี่ปุ่นทั่วไปที่เติบโตเป็นผู้ใหญ่แล้วจะมีคลังคำศัพท์ที่เมื่อได้ยินแล้วสามารถเข้าใจได้（理解語彙）ประมาณ 3 ถึง 4 หมื่นคำ แต่คำศัพท์ที่สามารถใช้ได้อย่างถูกต้อง（使用語彙）มีจำนวนน้อยกว่านั้น
คำศัพท์ในภาษาญี่ปุ่นมีลักษณะเด่นคือ มีคำเลียนเสียงธรรมชาติและคำแสดงสภาพ（擬音語・擬態語）อยู่เป็นจำนวนมาก นอกจากนี้ การที่คำศัพท์ที่ใช้ในภาษาพูดและภาษาเขียน หรือคำศัพท์ที่ใช้ในหมู่เพศหญิงและชายมีความแตกต่างกันมาก เดิมก็ถือว่าเป็นลักษณะเด่นของภาษาญี่ปุ่น แต่ปัจจุบันความแตกต่างดังกล่าวลดน้อยลงมาก ดังจะเห็นได้ว่า มีเพศหญิงไม่น้อยที่หันมาใช้คำศัพท์ที่เดิมนิยมใช้เฉพาะในหมู่เพศชายมากขึ้น ทั้งนี้อาจกล่าวได้ว่าเป็นไปตามความเปลี่ยนแปลงของสังคม
เช่นเดียวกับหลาย ๆ ภาษาในโลก มีคำศัพท์ในภาษาญี่ปุ่นจำนวนไม่น้อยที่ถูกนำไปใช้ในความหมายที่แตกต่างไปจากในอดีต เช่น คำสรรพนาม あなた เดิมใช้เพื่อชี้ทิศทาง, เวลา หรือคน เป็นต้น แต่ต่อมาในสมัยมุโระมะชิ เริ่มมีการใช้เป็นคำสรรพนามบุรุษที่ 3 และเริ่มพบมีการใช้เป็นคำสรรพนามบุรุษที่ 2 ดังในปัจจุบันเป็นครั้งแรกในสมัยเอะโดะช่วงหลัง นอกจากนี้ ยังมีการใช้คำศัพท์ใหม่ ๆ มาแทนคำศัพท์เดิมอยู่ไม่น้อย เช่น จากเดิมที่ใช้คำญี่ปุ่นหรือคำที่มีที่มาจากภาษาจีน ก็เปลี่ยนมาใช้คำที่มาจากภาษาต่างประเทศแทน（เช่น จาก ぶどう酒 เปลี่ยนมาใช้ ワイン）แต่อย่างไรก็ตาม เนื่องจากปัจจุบันมีการใช้คำที่มาจากภาษาต่างประเทศเป็นจำนวนมาก จนเกิดปัญหาว่าชาวญี่ปุ่นส่วนหนึ่งไม่เข้าใจคำเหล่านั้น จึงเกิดความพยายามนำเสนอให้ใช้คำญี่ปุ่น หรือคำที่มีที่มาจากภาษาจีนซึ่งชาวญี่ปุ่นคุ้นเคยมากกว่าแทน เช่น ใช้คำว่า 利用しやすさ แทนคำว่า アクセシビリティー（accessibility）เป็นต้น
สมเกียรติ เชวงกิจวณิช
小池清治・細川英雄・小林賢次・犬飼隆（編）（1997）『日本語学キーワード事典』朝倉書店
国立国語研究所「外来語」委員会（編）（2006）『 分かりやすく伝える 外来語 言い換え手引き』ぎょうせい刊
