ชิกะมะท์ซุ มนสะเอะมน เป็นนักแต่งบทละครหุ่นกระบอกโจรุริ（人形浄瑠璃）และบทละครคาบูกิ（歌舞伎）ที่มีชื่อเสียงของญี่ปุ่นในสมัยเอะโดะ เขาได้รับการกล่าวขานว่าเป็นเทพเจ้าแห่งการละครและเป็นเช็คสเปียร์แห่งโลกตะวันออก
ชิกะมะท์ซุ มนสะเอะมน มีชื่อเดิมว่า ซุงิโมะริ โนะบุโมะริ（杉森信盛）เกิดในตระกูลซามูไรเมื่อปี ค.ศ. 1653 ที่เอะชิเส็นโนะกุนิโยะฌิเอะ（越前国吉江藩） (ปัจจุบันคือ เขตโยะฌิเอะ（吉江）จังหวัดฟุกุอิ（福井）) เป็นบุตรชายคนที่ 2 ของซามูไรผู้รับใช้ไดเมียวมะท์ซุดะอิระ ทะดะมะซะ（松平忠昌）แห่งจังหวัดเอะชิเส็น
ในระหว่างปี ค.ศ. 1664 – 1670 บิดาของเขาซึ่งได้กลายเป็นซามูไรไร้นายที่เรียกว่า โรนิน（浪人）ได้พาเขาและครอบครัวย้ายถิ่นฐานไปอยู่ในเมืองเกียวโต โดยได้เข้าทำงานเป็นข้ารับใช้ขุนนางเชื้อพระวงศ์ตระกูลอิชิโจเงะ（一条家）ทั้งนี้ไม่ปรากฏหลักฐานชัดเจนเกี่ยวกับชีวประวัติของเขาในช่วงวัย 12 – 17 ปีนี้ กล่าวกันว่าเขาได้ทำงานรับใช้ขุนนางในเกียวโตหลายคน ได้แก่ อิชิโจ เอะกัง（一条恵観）โองิมะฌิ คินมิชิ（正親町公通）แต่ไม่ได้รับตำแหน่งที่สำคัญอะไรในฐานะข้าราชสำนัก การที่เขาได้ทำงานรับใช้เหล่าขุนนางในเกียวโตเป็นช่วงเวลาที่เขาได้ร่ำเรียนศิลปะเกี่ยวกับวรรณกรรมญี่ปุ่นโบราณ รวมทั้งวิธีการแต่งบทประพันธ์อันเป็นการปูพื้นฐานสำคัญไปสู่หนทางแห่งนักประพันธ์บทละครโจรุริและคาบูกิของเขาในภายหลัง ในปี ค.ศ.1671 ชิกะมะท์ซุได้ประพันธ์บทกวีไฮกุ 1 บท ซึ่งได้รับการรวบรวมอยู่ในหนังสือรวมบทกวีไฮกุ ชื่อ ทะกะระโนะกุระ（宝蔵）ซึ่งยะมะโอะกะ เก็นริน（山岡元隣）แห่งสำนักไฮไกสายเทะอิมง（貞門）เป็นผู้รวบรวม
หลังจากนั้น ในช่วงปี ค.ศ. 1673 – 1684 ชิกะมะท์ซุได้ผันตัวเองมาทำงานให้แก่แวดวงการละคร โดยในเดือนกันยายน ปี ค.ศ. 1683 เขาได้แต่งบทละครโจรุริ ผลงานเรื่องแรกของเขาชื่อ โยะท์ซุงิ โซะงะ（世継曾我）ให้แก่โรงละครโจรุริของอุจิสะ（宇治座）แห่งเกียวโต และโรงละครทะเกะโมะโตะสะ（竹本座）แห่งโอซากา ซึ่งละครโจรุริเรื่องนี้ทำให้โรงละครทะเกะโมะโตะสะที่เป็นโรงละครเปิดใหม่ในโอซาก้าประสบความสำเร็จอย่างมาก นอกจากชิกะมะท์ซุจะแต่งบทละครโจรุริให้กับโรงละครที่มีชื่อเสียงแห่งเมืองใหญ่ทั้งสองแล้ว ในช่วงระหว่างปี ค.ศ. 1684 – 1695 เขาได้แต่งบทละครคาบูกิให้แก่โรงละครคาบูกิมิยะโกะสะ（都座）ในเกียวโต ซึ่งมีนักแสดงคาบูกิชื่อดังชื่อ ซะกะตะ โทจูโร（坂田藤十郎, ค.ศ. 1647 – 1709）ซึ่งเป็นผู้ที่มีความสนิทสนมคุ้นเคยดีกับชิกะมะท์ซุ ด้วยฝีมือการแสดงคาบูกิที่เน้นความสมจริงเสมือนดั่งมนุษย์ในชีวิตจริงของโทจูโร กับฝีไม้ลายมือการประพันธ์บทละครที่ร้อยเรียงถ้อยคำประพันธ์อย่างซาบซึ้งเข้าถึงจิตใจมนุษย์ของชิกะมะท์ซุ ทำให้ละครคาบูกิในยุคสมัยเก็นโระกุ（元禄）นี้ได้รับความนิยมสูงสุด นับเป็นยุคทองแห่งการละครญี่ปุ่นยุคหนึ่ง
หลังจากที่ ซะกะตะ โทจูโร เสียชีวิต ชิกะมะท์ซุได้กลับมาแต่งบทละครโจรุริอีกครั้ง โดยได้ย้ายมาอาศัยอยู่ที่โอซากา เพื่อทำงานในฐานะนักแต่งบทละครหุ่นกระบอกโจรุริหลักประจำโรงละครทะเกะโมะโตะสะของนักขับลำนำโจรุริ ทะเกะโมะโตะกิดะยู（竹本義太夫）บทละครของเขาเรื่อง โซะเนะสะกิ ฌินจู（曾根崎心中）ประสบความสำเร็จอย่างงดงาม ได้รับการตอบรับอย่างล้นหลามจากผู้ชมชาวเมืองโอซากา กล่าวกันว่าการแสดงบทละครเรื่องนี้ได้ช่วยกู้สถานการณ์การเงินที่กำลังย่ำแย่ของโรงละครทะเกะโมะโตะสะให้ฟื้นกิจการได้อีกครั้ง
ชิกะมะท์ซุ แต่งบทละครโจรุริเรื่องใหม่ให้แก่โรงละครทะเกะโมะโตะสะปีละ 4 – 5 เรื่อง ผลงานบทละครโจรุริของเขาประพันธ์ขึ้นด้วยภาษาตามแบบแผนวรรณคดีญี่ปุ่นโบราณ มีการใช้ถ้อยคำอันวิจิตรงดงาม สูงส่งด้วยคุณค่าทางวรรณศิลป์ที่อ้างอิงมาจากบทกวีญี่ปุ่นและวรรณคดีญี่ปุ่นโบราณที่มีชื่อเสียงเรียงร้อยถ้อยคำภาษาเป็นบทละครที่ขับกล่อมโดยนักขับลำนำบทละครโจรุริ ขับคลอด้วยเครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงคือ ฌะมิเซ็น（三味線）บทละครของเขาเน้นความสมจริง และสามารถถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกชองมนุษย์ได้ราวกับว่าหุ่นกระบอกนั้นมีชีวิตจริง นอกจากนี้ผู้ชมยังได้เพลิดเพลินไปกับการแสดงหุ่นที่มีกลไกการชักเชิดที่น่าตื่นตาตื่นใจ ไปตามเนื้อเรื่องของบทละครที่สรรค์สร้างฉากในแต่ละองก์ได้อย่างน่าอัศจรรย์ใจ บทละครโจรุริที่เป็นเรื่องเหตุการณ์ความไม่สงบในตระกูลซามูไร มักแฝงแนวคิดเรื่อง ธรรมะย่อมชนะอธรรม ยิ่งไปกว่านั้นผลงานบทละครโจรุริของเขายังสะท้อนชีวิตความเป็นอยู่ วัฒนธรรมชาวเมือง แสดงให้เห็นถึงความขัดแย้งระหว่างอารมณ์ความรู้สึกที่แท้จริงของมนุษย์ และศีลธรรม ตลอดจนกฎหมายที่เข้มงวดของสังคมศักดินาในยุคสมัยเอะโดะ
ชิกะมะท์ซุ เสียชีวิตในเดือนพฤศจิกายนปี ค.ศ. 1724 ขณะที่อายุได้ 72 ปี ปัจจุบันมีบทละครที่ได้รับการยืนยันว่าเป็นผลงานของเขาคือ บทละครโจรุริ 94 เรื่อง และผลงานคาบูกิอีก 30 เรื่อง นอกจากนี้ยังคงมีผลงานอีกมากมายที่คาดว่าอาจจะเป็นผลงานของเขา
ผลงานบทละครหุ่นโจรุริที่มีชื่อเสียงและมักนำมาจัดแสดงบ่อยครั้งในปัจจุบัน ได้แก่ โซะเนะสะกิฌินจู ฌินจู เท็นโนะอะมิจิมะ（心中天網島）เมะอิโดะโนะฮิเกียะกุ（冥途の飛脚）เฮอิเกะเนียวโงะโนะฌิมะ（平家女護島）โคะกุเซ็นยะ กัซเซ็น（国性爺合戦）เป็นต้น
กัญญนันทน์ เตียวพาณิชย์
เอกสารอ้างอิง
森修（1961）「近松門左衛門の幼少時代について」『武井協三編 近松門左衛門 江戸人物読本』ぺりかん社
長友千代治（1993）「近松門左衛門」『近世文学研究事典』桜楓社
近松洋男（2003）『口伝解禁 近松門左衛門の真実』中央公論新社
