เอะกิเด็นย่อมาจากคำว่า “เอะกิเด็น เคียวโซ”（駅伝競走）หมายถึงการแข่งวิ่งผลัดระยะยาวบนถนนสาธารณะ มีการแบ่งเส้นทางออกเป็นหลายช่วง ผู้วิ่งในแต่ละช่วงจะต้องคาดสายคาด（タスキ）เพื่อนำไปส่งไปให้ผู้วิ่งคนต่อไป ผลแพ้ชนะตัดสินกันด้วยเวลารวมของทุกช่วงหรือลำดับการเข้าเส้นชัย เอะกิเด็นเป็นการแข่งขันที่เกิดขึ้นในประเทศญี่ปุ่น และเป็นชื่อเรียกกีฬาภาษาญี่ปุ่นที่กลายเป็นที่ยอมรับในระดับนานาชาติเช่นเดียวกับ “ยูโด” และ “เคริน”
คำว่าเอะกิเด็นปรากฏในหนังสือเก่าแก่เรื่องนิฮนโฌะกิ（日本書紀）ด้วย อย่างไรก็ตาม ชื่อการแข่งขันเอะกิเด็นน่าจะมาจากสมัยเอะโดะซึ่งมีการจัดวาง “เอะกิ”（駅）หรือจุดพักไว้ทุก ๆ ช่วง 30 ริ（ประมาณ 16 กิโลเมตร）ของเส้นทางสายหลัก และมีการสร้างที่พักตลอดจนวางกำลังคนและม้าเตรียมไว้เพื่อให้คนเดินสารของราชสำนักมาเปลี่ยนม้าที่จะขี่ต่อไปยังจุดพักต่อไป ซึ่งระบบนี้เรียกว่า “ระบบเอะกิเด็น”
การแข่งขัน “โทกะอิโดโกะจูซันท์ซุงิ เอะกิเด็น เคียวโซ”（東海道五十三次駅伝競走）ในค.ศ.1917 ถือเป็นการแข่งขันเอะกิเด็นครั้งแรก เป็นการแข่งวิ่งจากบริเวณซันโจโอฮะฌิในเมืองเกียวโตไปถึงสระฌิโนะบะสุ โนะ อิเกะในย่านอุเอะโนะ กรุงโตเกียว แบ่งออกเป็น 23 ช่วง รวมระยะทาง 508 กิโลเมตร
ปัจจุบันไม่มีข้อกำหนดเกี่ยวกับระยะทางที่ผู้วิ่งแต่ละคนจะวิ่ง ระยะทางรวม ระยะทางแต่ละช่วง สัดส่วนของหญิงชายในการแข่งขันแต่ละครั้ง แต่สมาพันธ์กรีฑาสากลได้แบ่งประเภทการแข่งขันออกเป็นชายและหญิง โดยใช้ระยะทางรวมเท่ากับการแข่งวิ่งมาราธอนคือ 42.195 กิโลเมตร และแบ่งออกเป็น 6 ช่วง（5 กิโลเมตร 10 กิโลเมตร 5 กิโลเมตร 10 กิโลเมตร 5 กิโลเมตร และ 7.195 กิโลเมตร）
ในประเทศญี่ปุ่น แต่ละปีจะมีการจัดการแข่งขันเอะกิเด็นเป็นจำนวนมาก ตั้งแต่ระดับโรงเรียนมัธยมต้น โรงเรียนมัธยมปลาย มหาวิทยาลัย บริษัท จังหวัด ไปจนถึงเอะกิเด็นนานาชาติ ในจำนวนนี้การแข่งขันเอะกิเด็นในระดับมหาวิทยาลัยที่เรียกกันทั่วไป “ฮะโกะเนะเอะกิเด็น”（箱根駅伝）นับเป็นการแข่งขันที่มีชื่อเสียงสืบเนื่องจากประวัติความเป็นมายาวนานเกือบ 100 ปี เป็นกีฬาที่สร้างสีสันในช่วงหยุดปีใหม่ของญี่ปุ่น และยังช่วยสร้างนักวิ่งมาราธอนชั้นแนวหน้าให้แก่ญี่ปุ่นมาโดยตลอด “ฮะโกะเนะเอะกิเด็น” จัดโดยสหพันธ์กรีฑานักศึกษาในภูมิภาคคันโตร่วมกับหนังสือพิมพ์โยะมิอุริ เริ่มต้นในปีค.ศ.1920 จากความคิดริเริ่มของ คะนะกุริ ฌิโซ（金栗四三） อดีตนักกีฬาโอลิมปิกคนแรกของประเทศญี่ปุ่นผู้มองว่า การแข่งขันเอะกิเด็นน่าจะเป็นการสร้างนักวิ่งมาราธอนที่สามารถลงแข่งโอลิมปิกให้แก่ญี่ปุ่นได้ นอกจากนี้ยังกล่าวกันว่าเป็นการแข่งขันที่จัดขึ้นโดยมีวัตถุประสงค์เพื่อโปรโมตการท่องเที่ยวของเมืองฮะโกเนะด้วย การแข่งขันแบ่งออกเป็น 2 วัน วันแรกเรียกว่า โอโระ（往路）หรือการวิ่งขาไปจัดในวันที่ 2 มกราคม เริ่มต้นจากย่านโอเตะมะชิ กรุงโตเกียวไปถึงทะเลสาบอะฌิ เมืองฮะโกะเนะ ระยะทางรวม 107.5 กิโลเมตร ส่วนวันที่สองที่จัดในวันที่ 3 มกราคมเรียกว่า ฟุกุโระ（復路）หรือการวิ่งขากลับย้อนเส้นทางเดิมแต่ระยะทางรวมยาวขึ้นเล็กน้อยคือ 109.6 กิโลเมตร ผู้ชนะเลิศคือมหาวิทยาลัยที่ทำเวลารวมทั้งสองวันดีที่สุด แต่ก็มีการแบ่งเป็นรางวัลผู้ชนะในการวิ่งขาไปและขากลับแยกต่างหากด้วย
การแข่งขันเอะกิเด็นปีนภูเขาฟูจิซึ่งเป็นคอร์สที่มีความต่างระดับมากที่สุดในโลกคือ 3,199 เมตรเป็นการแข่งวิ่งไปกลับจากเชิงเขาถึงยอดเขาฟูจิ จัดขึ้นในวันอาทิตย์แรกของเดือนสิงหาคมของทุกปี นับตั้งแต่ค.ศ.1976 เป็นต้นมา
การแข่งขันเอะกิเด็นรอบเกาะคิวชูซึ่งกล่าวกันว่าเป็นเอะกิเด็นที่ระยะทางไกลที่สุดในโลกเริ่มต้นในค.ศ.1952 และดำเนินมาถึง ค.ศ.2010 ก่อนเริ่มการแข่งขัน มีธรรมเนียมการยืนสงบนิ่งเพื่อไว้อาลัยแก่ดวงวิญญาณผู้ล่วงลับจากการทิ้งระเบิดปรมาณูที่บริเวณหน้าอนุสรณ์สถานสันติภาพเมืองนางาซากิ จากนั้นผู้เข้าแข่งจะวิ่งผลัดผ่านทุกจังหวัดในภูมิภาคคิวชู และเข้าเส้นชัยที่เมืองฟุกุโอกะ ออกเป็น 72 ช่วง รวมระยะทาง 1,056.6 กิโลเมตร ใช้เวลาในการแข่งขันถึง 10 วัน
中山光男เขียน
ชมนาด ศีติสาร แปลและเขียน
