บุนระกุ เป็นศิลปะการแสดงประเภทละครหุ่นกระบอกของญี่ปุ่น ชื่อเรียกการแสดง บุนระกุ ได้มาจากชื่อของโรงละครชื่อ “บุนระกุ” ที่ก่อตั้งขึ้นในช่วงปลายศตวรรษที่ 18 เพื่อจัดแสดงละครหุ่นกระบอก บุนระกุ เริ่มแรก ถือกำเนิดมาจากละครหุ่นกระบอกที่เรียกกันในสมัยเอะโดะ（江戸時代）ว่า นิงเงียว โจรุริ（人形浄瑠璃）“นิงเงียว” หมายถึง หุ่นกระบอก “โจรุริ” มาจาก “โจรุริบุฌิ”（浄瑠璃節）ซึ่งเป็นชื่อเรียกการขับร้องบทลำนำเล่านิทานเรื่อง “โจรุริฮิเมะ จูนิดันโซฌิ”（浄瑠璃十二段草紙）ที่เป็นที่นิยมในสมัยนั้น
ในช่วงปลายยุคสมัยเอะโดะ นิงเงียว โจรุริ เริ่มมีรูปแบบการแสดงใกล้เคียงกับบุนระกุในปัจจุบัน กล่าวคือ มีรูปแบบการผสมผสานกันอย่างลงตัวระหว่างศิลปะ สามประเภท คือ 1.ศิลปะการเชิดหุ่นของนักเชิดหุ่นที่เรียกว่า นิงเงียวท์ซุกะอิ（人形遣い）2.ศิลปะการเล่าเรื่องด้วยท่วงทำนองการขับลำนำเล่าเรื่องและพากย์บทพูดของตัวละครตามท้องเรื่องที่มีแบบฉบับเฉพาะที่เรียกว่า กิดะยูบุฌิ（義太夫節）ที่ริเริ่มและกำหนดแบบแผนขึ้นครั้งแรกโดย นักขับลำนำชื่อ ทะเกะโมะโตะ กิดะยู（竹本義太夫）3.ศิลปะการบรรเลงของเครื่องดนตรีฌะมิเซ็น（三味線）
บทที่ใช้แสดงเป็นบทละครที่เขียนขึ้นสำหรับการแสดงบุนระกุโดยเฉพาะ ส่วนใหญ่แต่งในสมัยเอะโดะช่วงศตวรรษที่ 16-18 โดยนักแต่งบทละครอาชีพได้แก่ ชิกะมะท์ซุ มนสะเอะมน（近松門左衛門）คิ โนะ คะอิอน（紀海音）และ ชิกะมะท์ซุ ฮันจิ（近松半二）บทละครที่เป็นที่รู้จักได้แก่เรื่อง โซเนะสะกิ ฌินจู（曾根崎心中）ซุงะวะระเด็นจุ เทะนะระอิกะงะมิ（菅原伝授手習鑑）โยะฌิท์ซุเนะ เซ็มบนสะกุระ（義経千本桜）คะนะเดะฮน ชูฌินงุระ（仮名手本忠臣蔵）ละครทั้งสามเรื่องนี้ยังจัดแสดงบ่อยครั้งที่สุดและเรียกความนิยมจากผู้ชมในปัจจุบันได้จวบจนกระทั่งทุกวันนี้ เพลงที่ใช้ร้องเป็นท่วงทำนองเฉพาะของกิดะยูที่สืบทอดมาตั้งแต่สมัยเอะโดะเรียกว่า กิดะยูบุฌิ เครื่องดนตรีหลักที่ใช้ประกอบการแสดงคือ ฌะมิเซ็น ละครบุนระกุ สะท้อนให้เห็นความเชื่อเรื่องเทพเจ้าชินโต ศาสนาพุทธ ความเชื่อในพระโพธิสัตว์กวนอิม คติธรรมเรื่องธรรมะย่อมชนะอธรรม
โรงละครบุนระกุมีเวทีจัดแสดง และที่นั่งของผู้ชมเหมือนโรงละครทั่วไป ตรงกลางเวทีเป็นที่จัดแสดงการเชิดหุ่น ด้านในเป็นฉากประกอบการแสดง ขวาสุดด้านหน้าของเวทีจะมีเวทีเล็ก ๆ ยื่นออกมาทางด้านผู้ชมเรียกว่า ยุกะ（床）เป็นที่นั่งของนักขับลำนำหรือนักพากย์บทละครหุ่นที่เรียกว่า ทะยู（太夫）และนักดนตรีฌะมิเซ็น ที่ยุกะมีการติดตั้งกลไกให้หมุนสลับด้านหน้าด้านหลังได้ ทีมงานที่แสดงบุนระกุล้วนแต่เป็นผู้ชาย
นักเชิดหุ่นประกอบด้วยคนเชิด 3 คนในการเชิดหุ่น 1 ตัว นักเชิดหุ่นแต่งกายในชุดสีดำทั้งชุด และคลุมศรีษะด้วยหมวกสีดำเจาะช่องสำหรับมองที่บริเวณตา ทะยูและนักดนตรีฌะมิเซ็นก็อยู่ในชุดกิโมโนสีดำ สีเทา หรือสีเรียบปราศจากลวดลาย ส่วนเครื่องแต่งกายของหุ่นกระบอกตามตัวละครบทนักรบหรือเจ้าหญิงในชุดกิโมโนสวยงดงามตระการตา
อุปกรณ์หลักได้แก่ หุ่นกระบอก อุปกรณ์ชิ้นเล็กได้แก่ ดาบ ผ้าเช็ดมือ อุปกรณ์สำหรับให้หุ่นถือได้แก่ ตะเกียง พัดญี่ปุ่น
ปัจจุบันบุนระกุมีโปรแกรมการแสดงตลอดทั้งปี ณ โรงละครแห่งชาติญี่ปุ่น และโรงละครบุนระกุแห่งชาติ องค์การยูเนสโกได้ขึ้นทะเบียนให้บุนระกุเป็นมรดกโลกเมื่อเดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 2003 ในฐานะศิลปะการแสดงที่ทรงคุณค่าของโลก ปัจจุบันบุนระกุได้รับความนิยมจากผู้ชมทั้งชาวญี่ปุ่นและชาวต่างชาติ
กัญญนันทน์ เตียวพาณิชย์
รายการอ้างอิง
鳥越文蔵、内山美樹子、渡辺保（1998）『岩波講座 歌舞伎 文楽 第八巻』岩波書店
角田一郎、山根為雄（1998）「義太夫節の成立」『岩波講座 歌舞伎 文楽 第八巻』岩波書店
裕田善雄（1981）「文楽浄瑠璃集」『日本古典文学大系99』岩波書店
