หมากรุกญี่ปุ่นหรือโฌงิ（将棋）เป็นหมากกระดานอย่างหนึ่งที่นิยมเล่นกันอย่างแพร่หลายในประเทศญี่ปุ่น ลักษณะการเล่นจะคล้ายหมากรุกทั่วไปคือ มีผู้เล่น 2 ฝ่าย แต่ละฝ่ายจะผลัดกันเดินเพื่อ “กิน” ขุนของฝ่ายตรงข้ามให้ได้ แต่หมากรุกญี่ปุ่นมีกติกาพิเศษที่แตกต่างจากหมากรุกทั่วไปคือ เมื่อกินฝ่ายตรงข้ามแล้ว สามารถนำตัวที่กินได้นั้นมาใช้เสริมทัพตัวเอง
อุปกรณ์การเล่นประกอบด้วย กระดาน（将棋盤）และตัวหมาก（駒）กระดานมีขนาด 9 x 9 ช่อง โดยทั่วไปทำด้วยไม้ มีทั้งแบบพับได้และแบบเป็นแผ่นเดียว หรือถ้าเป็นแบบพกพาก็อาจทำด้วยกระดาษ ส่วนตัวหมากมีลักษณะเป็นรูป 5 เหลี่ยมทำด้วยไม้หรือพลาสติก บนตัวหมากมีอักษรสีดำเขียนไว้เพื่อแสดงชนิดของตัวหมาก ตัวหมากที่สามารถเลื่อนขั้น（โดยทั่วไปเรียกว่า “หงาย” หรือ “พลิก”）ได้จะมีชื่อตัวหมากที่เลื่อนขั้นแล้วซึ่งอาจเขียนด้วยสีดำหรือสีแดงอยู่ด้านใต้ ตัวหมากแต่ละประเภทมีขนาดต่างกัน ประกอบด้วย ขุน（王将）เรือ（飛車）เมื่อหงายจะเป็นมังกร（竜王）คะกุ（角行）ซึ่งบางคนอาจเรียกบิชอป เพราะเดินเหมือนตัวบิชอปของหมากรุกสากล เมื่อหงายจะเป็นอุมะ（馬）หรือชื่อเต็มว่าริวมะ（竜馬）ทอง（金将 หรือขุนพลทอง）เงิน（銀将 หรือขุนพลเงิน เมื่อหงายจะเป็นทอง）ม้า（桂馬 เมื่อหงายจะเป็นทอง）หอก（香車 เมื่อหงายจะเป็นทอง）และเบี้ย（歩兵 เมื่อหงายจะเป็นทอง）ชื่อตัวหมากภาษาญี่ปุ่นที่ระบุไว้เป็นชื่อเต็มแต่โดยทั่วไปจะเรียกชื่อย่อเฉพาะเสียงที่ขีดเส้นใต้
นอกจากนี้ยังมีอุปกรณ์เสริมได้แก่แท่นวางหมาก（駒台）ไว้วางหมากที่กินมาได้ เพื่อให้ผู้เล่นฝ่ายตรงข้ามเห็นชัดเจนว่า เรามีตัวหมากอะไรที่สามารถลงเสริมทัพได้
กติกาโดยสังเขปคือ ผู้เล่นจะเดินหมากของตนตามตำแหน่งที่เดินหรือ “กิน” ได้ ถ้ามีเชลยในมือสามารถวางเชลยแทนการเดินได้ทีละ 1 ตัว นอกจากนี้ผู้เล่นยังสามารถหงายตัวหมากที่เดินเข้าสู่หรือออกจากสามแถวสุดท้ายปลายกระดานฝั่งตรงข้าม การจะหงายหรือไม่หงายขึ้นอยู่กับการตัดสินใจของผู้เล่น ยกเว้นตัวหมากที่ไม่สามารถเดินต่อจะถูกบังคับให้หงายโดยอัตโนมัติ ผู้ที่สามารถกินขุนฝ่ายตรงข้ามได้ก่อนเป็นผู้ชนะ
หมากรุกญี่ปุ่นได้รับความนิยมสูงจนมีคำศัพท์เฉพาะหลายอย่างที่กลายมาเป็นคำศัพท์ที่ใช้กันทั่วไปในภาษาญี่ปุ่น เช่น โอเตะ（รุกฆาต）ท์ซุมิ（ถูกรุกฆาตจนไม่มีทางไป）ฮิฌฌิ（สภาพที่ถ้าเป็นตาฝ่ายตรงข้ามเขาจะสามารถไล่เราจนได้ เราต้องรุกเขาให้จนก่อนหรือหาทางแก้ ภาษาทั่วไปใช้ในความหมายว่า “เป็นเช่นนั้นแน่นอน”）โมะชิโกะมะ（เชลย ภาษาทั่วไปใช้ในความหมายว่า “ลูกน้องหรือหนทางที่เราสามารถใช้ได้”）โฌงิดะโอะฌิ（การล้มต่อ ๆ กันแบบโดมิโน）
ในประเทศไทย ผู้สนใจหมากรุกญี่ปุ่นสามารถไปเล่นได้ทุกบ่ายวันเสาร์ที่สมาคมญี่ปุ่นในประเทศไทย（タイ国日本人会）ซึ่งตั้งอยู่ในอาคารสาธรธานี
ภูมิ เหลืองจามีกร
