วรรณกรรมเรื่องเก็นจิโมะโนะงะตะริเป็นวรรณกรรมชิ้นเอกของญี่ปุ่นและอาจนับได้ว่าเป็นนิยายเรื่องยาวเรื่องแรกของโลก แต่งโดยมุระซะกิ ฌิกิบุ（紫式部）ธิดาของขุนนางชื่อ ฟุจิวะระ โนะ ทะเมะโตะกิ（藤原為時）มุระซะกิ ฌิกิบุเข้ารับราชการเป็นนางสนองพระโอษฐ์ของพระนางโฌฌิ（彰子中宮）มเหสีของจักรพรรดิอิชิโจ（一条天皇）และเริ่มเขียนเรื่องนี้ตั้งแต่ประมาณ ค.ศ.1001 เก็นจิโมะโนะงะตะริเป็นนิยายรักเรื่องยาว มีทั้งหมด 54 ตอน เป็นเรื่องราวในช่วงชีวิต 70 ปีของเจ้าชายชื่อ ฮิกะรุ เก็นจิ（光源氏）แบ่งตามเนื้อเรื่องได้เป็น 3 ส่วน คือ
ส่วนที่ 1 มีความยาวทั้งหมด 33 ตอน เริ่มตั้งแต่ตอน “คิริท์ซุโบะ”（桐壺）ไปจนถึงตอน “ฟุจิโนะอุระบะ”（藤裏葉）นางสนมคิริท์ซุโบะมารดาของเก็นจิได้เสียชีวิตไปตั้งแต่เก็นจิยังเล็ก เก็นจิหลงรักพระมเหสีฟุจิท์ซุโบะ（藤壺）แม่เลี้ยงของตนซึ่งมีหน้าตาเหมือนกับมารดาที่ตายไปและได้แอบลักลอบมีความสัมพันธ์กันอย่างลับ ๆ ภายหลังฟุจิท์ซุโบะได้ให้กำเนิดโอรสกับเก็นจิ คือ เระอิเสะอิ（冷泉院）ซึ่งต่อมาได้ดำรงตำแหน่งมกุฎราชกุมาร เก็นจิมีความสัมพันธ์กับผู้หญิงอื่นอีกหลายคน เช่น มุระซะกิ โนะ อุเอะ（紫の上）โระกุโจ（六条）ยูงะโอะ（夕顔）หลังจากจักรพรรดิคิริท์ซุโบะ（桐壺院）บิดาของเก็นจิสวรรคต พี่ชายต่างมารดาของเก็นจิได้ขึ้นครองราชย์ต่อมีพระนามว่าจักรพรรดิซุซะกุ（朱雀院）เก็นจิมีความสัมพันธ์กับโอะโบะโระท์ซุกิโยะ（朧月夜）หญิงสาวที่กำลังจะเข้าไปถวายตัวเป็นพระสนมของจักรพรรดิซุซะกุ และเนื่องจากเกรงกลัวอาญาจึงได้หลีกหนีไปอยู่ที่เมืองซุมะ และได้พบกับสาวน้อยอะกะฌิ โนะ อุเอะ（明石の上）ซึ่งต่อมาได้ให้กำเนิดธิดาแก่เก็นจิ ต่อมาจักรพรรดิซุซะกุทรงสละพระราชบัลลังก์ให้แก่เระอิเสะอิ และเมื่อจักรพรรดิเระอิเสะอิทรงทราบว่าบิดาที่แท้จริงของตน คือ เก็นจิ จึงทรงเลื่อนตำแหน่งเก็นจิขึ้นเป็นรองจักรพรรดิ
ส่วนที่ 2 มีความยาวทั้งหมด 8 ตอน เริ่มตั้งแต่ตอน “วะกะนะ”（若菜上）ถึงตอน “มะโบะโระฌิ”（幻）เนื้อเรื่องเริ่มตั้งแต่เก็นจิอายุ 40 ปี และได้แต่งงานกับอนนะซัน โนะ มิยะ（王女三の宮）ซึ่งเป็นพระราชธิดาองค์ที่ 3 ของจักรพรรดิ์ซุซะกุ อนนะซัน โนะ มิยะ ได้แอบมีสัมพันธ์กับขุนนางหนุ่มคะฌิวะงิ（柏木）และหลังจากได้ให้กำเนิดบุตรชายชื่อ คะโอะรุ（薫）ก็ตัดสินใจออกบวช ส่วนเก็นจิหลังจากมุระซะกิ โนะ อุเอะ เสียชีวิต ก็ตัดสินใจออกบวชเช่นกัน
ส่วนที่ 3 มีความยาวทั้งหมด 13 ตอน ตั้งแต่ตอน “นิโอะอุ โนะ มิยะ”（匂宮）ถึงตอน “ยุเมะ โนะ อุกิฮะฌิ”（夢浮橋） เรื่องราว10 ตอนหลังเป็นเรื่องราวของลูกชายเก็นจิ คือ คะโอะรุ ซึ่งแท้จริงคือลูกของคะฌิวะงิ คะโอะรุได้รู้จักกับ โอกิมิ（大君）และ นะกะ โนะ กิมิ（中の君）สองพี่น้องที่เมืองอุจิ จึงเรียกส่วนนี้ว่า “อุจิจูโจ”（宇治十帖）หรือ อุจิ 10 บท คะโอะรุหลงรักโอกิมิ แต่โอกิมิล้มป่วยเสียชีวิตไป นะกะ โนะ กิมิได้แนะนำอุกิฟุเนะ（浮舟）น้องสาวต่างมารดาซึ่งหน้าตาเหมือนโอกิมิให้แก่คะโอะรุ หลังจากเป็นภรรยาของคะโอะรุแล้วอุกิฟุเนะบังเอิญได้พบกับนิโอะอุ โนะ มิยะ（匂宮）และแอบมีความสัมพันธ์กัน ภายหลังคะโอะรุทราบเรื่อง อุกิฟุเนะจึงกระโดดน้ำฆ่าตัวตายแต่มีคนช่วยชีวิตไว้ได้ ในที่สุดอุกิฟุเนะได้ตัดสินใจบวชชีเพื่อละทิ้งเรื่องราวทางโลก
เก็นจิโมะโนะงะตะริเป็นเรื่องราวของชีวิตความเป็นอยู่ของชนชั้นสูง ขนบธรรมเนียมประเพณีต่าง ๆ ในราชสำนัก เป็นวรรณกรรมที่มีคุณค่าและมีอิทธิพลอย่างมากต่อวรรณกรรมในสมัยกลางและสมัยใหม่ และยังมีอิทธิพลในด้านศิลปะการละครของญี่ปุ่นด้วย นอกจากจะกล่าวถึงความรักและความทุกข์ที่เกิดจากความรักของชายหญิงแล้วยังสะท้อนให้เห็นถึงความเป็นอนิจจังของชีวิต ทำให้ผู้อ่านเกิดอารมณ์ความรู้สึกสะเทือนใจหรือที่เรียกกันว่า โมะโนะ โนะ อะวะเระ（もののあはれ）อันเป็นลักษณะเด่นของวรรณกรรมชิ้นนี้
อรรถยา สุวรรณระดา
